Rozmowa z Bartłomiejem Kasiukiem z Zespołu Doradców Gospodarczych TOR, wykonawcą Planu Zrównoważonej Mobilności Miejskiej dla Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Gorzowa Wielkopolskiego.
Co to jest zrównoważona mobilność i w jakim celu powstaje tzw. SUMP?
Zrównoważona mobilność to idea wpisująca się w koncepcję zrównoważonego rozwoju. Opiera się na przemyślanym zarządzaniu transportem, tak aby ograniczać koszty zewnętrzne, zarówno te ekonomiczne, jak i środowiskowe, a jednocześnie maksymalizować korzyści płynące dla społeczności miejskich - chociażby tańsze, szybsze, bezpieczniejsze i wygodniejsze dojazdy do pracy lub szkoły przy jednoczesnym obniżeniu emisji spalin. Dla nas, mieszkańców miast i przedmieść, oznacza to w praktyce racjonalne podróżowanie, czyli wybieranie tak często, jak tylko się da, publicznego środka transportu, roweru czy poruszania się pieszo. Dlatego tak ważne są ścieżki rowerowe czy dobrze wykonane chodniki z bezpiecznym przejściem dla pieszych. Oczywiście prywatny samochód, autobus i rower nie wykluczają się wzajemnie, lecz są kawałkami transportowej układanki, które powinny się zazębiać, a dobrze poukładane, tworzyć spójny system wpływający na lepszą jakość naszego życia w mieście lub jego okolicach.
Plan Zrównoważonej Mobilności Miejskiej dla Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Gorzowa Wielkopolskiego (określany skrótowo też jako PZMM lub SUMP) to narzędzie, które ma doprowadzić do realizacji celów środowiskowych, klimatycznych i społecznych w sposób najbardziej efektywny pod względem ekonomicznym - tak, aby zmiany wprowadzone w transporcie nie uderzyły i nie wykluczyły żadnej z grup mieszkańców obszaru. Planowanie zrównoważonej mobilności jest wieloletnim i skomplikowanym procesem, a nie jednorazową czynnością. Prawidłowo przygotowany plan ma prowadzić do jak najbardziej efektywnej i przyjaznej mieszkańcom koncepcji zrównoważonej mobilności. Musi zawierać dane związane z mobilnością i logistyką, urbanistyką, środowiskiem naturalnym badanego obszaru. Warto dodać, że plan zrównoważonej mobilności będzie też narzędziem do uzyskiwania funduszy unijnych zaplanowanych na lata 2021-2027.
Do najważniejszych korzyści z realizacji planu należą poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego dzięki wyznaczeniu np. obszarów z uspokojonym ruchem, koncepcja rozwoju transportu publicznego, który będzie konkurencyjny dla samochodu oraz zintegrowany z różnymi środkami transportu czy wsparcie dla rozwoju spójnej sieci rowerowej. Realizacja zadań wpłynie też na poprawę jakości powietrza, co przełoży się na polepszenie jakości życia na obszarze Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Gorzowa Wielkopolskiego (MOF GW).
Jak przebiegały prace diagnostyczne i jakim zainteresowaniem się cieszyły?
Najważniejszym celem procesu planowania zrównoważonej mobilności jest diagnoza rzeczywistych problemów, wyzwań i potrzeb związanych z przemieszczaniem osób i towarów w obszarze analizy i jego bezpośrednim otoczeniu. Ważne jest także znalezienie rzeczywistych i wykonalnych rozwiązań, które mają szanse powodzenia przy uwzględnieniu lokalnej specyfiki społecznej, administracyjnej i politycznej. MOF GW jest obecnie na etapie zakończenia prac diagnostycznych. Podczas etapu diagnostycznego dokonano przeglądu dokumentów strategicznych, które mają wpływ na kształtowanie polityki zrównoważonej mobilności na obszarze MOF GW. Przeprowadzono także analizy przekrojowe dotyczące transportu indywidualnego, transportu zbiorowego, planowania przestrzennego, dotychczasowego zarządzania i promocji zrównoważonej mobilności.
W odróżnieniu od klasycznego planowania transportu koncepcja planu zrównoważonej mobilności kładzie nacisk na udział społeczności lokalnych, a także na szeroką współpracę pomiędzy mieszkańcami, samorządami, rządem i podmiotami prywatnymi. W trakcie etapu diagnostycznego zrealizowano reprezentatywne badania ankietowe z udziałem 2 200 mieszkańców MOF GW oraz ankietę internetową, w której wzięło ponad 500 osób. Uzyskane odpowiedzi pozwoliły na poznanie zwyczajów mieszkańców MOF GW w zakresie przemieszczania się, źródeł i celów podróży, czasu trwania, motywacji oraz sposobów podróżowania. Przeprowadzono także 11 wywiadów indywidualnych z przedstawicielami samorządów, przewoźników, osób z ograniczoną mobilnością, lokalnego biznesu i organizacjami społecznymi oraz trzy wywiady grupowe z mieszkańcami i grupami zainteresowanymi udziałem w procesie stworzenia planu mobilności. Odbyło się również diagnostyczne spotkanie warsztatowe z mieszkańcami oraz przedstawicielami urzędów gmin, będących członkami MOF i Urzędu Miasta Gorzowa Wielopolskiego. W spotkaniu wzięło udział prawie 50 osób. Dzięki temu mogliśmy poznać ocenę sytuacji i bolączki dotykające system mobilności MOF GW z perspektywy konkretnych interesariuszy.
W trakcie badań ważny był głos dzieci i młodzieży – jak włączono ich w prace?
Głos dzieci i młodzieży w planowaniu zrównoważonej mobilności jest bardzo ważny - to one będą najdłużej korzystały z wypracowanych rozwiązań. Dzieci, które dziś kończą 3 klasę szkoły podstawowej, pod koniec perspektywy obowiązywania dokumentu (2037 rok) będą miały 24 lata. Dlatego zapytaliśmy w ankiecie dzieci z klas 1-3 szkoły podstawowej, uczące się na obszarze MOF GW, o ich podróżowanie po okolicy oraz w relacji dom - szkoła - dom. Opisały też, jakimi środkami transportu się przemieszczają najczęściej, jaką metodę podróżowania lubią najbardziej oraz czy lubią poszczególne środki transportu. Nie pominęliśmy też młodzieży szkolnej z klas 4-8 szkół podstawowych oraz klas 1-5 ze szkół ponadpodstawowych. Młodzież otrzymała więcej pytań, które były bardziej szczegółowe niż dla młodszych dzieci. Poza pytaniami o środki transportu użytkowane w codziennych dojazdach oraz preferencje ich wyboru pytano również m.in. o przyczyny korzystania z danych typów pojazdów, czasy dojazdów, działania, które mogłyby zachęcić młodzież do wybierania alternatywnych względem samochodu środków transportu czy najistotniejsze problemy utrudniające ich wybór. Spytano również uczniów o kwestie dotyczące bezpieczeństwa, wygody oraz preferencji rozwoju systemów transportowych na obszarze MOF GW. Oba badania cieszyły się dużą popularnością - odpowiedziało około 450 młodszych uczniów oraz około 1050 osób z grupy młodzieży.
Jakie są wnioski z diagnozy, w jaki sposób przemieszczają się mieszkańcy MOFu? I co dalej?
System mobilności w MOF GW ma swoje dobre i słabe strony. Jedną ze słabych stron jest to, że blisko połowa mieszkańców Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego Gorzowa Wielkopolskiego codziennie lub prawie codzienne przemieszcza się swoim samochodem osobowym (jako kierowca). Jest to zdecydowanie najczęściej wybierany środek transportu. Przeciwny stosunek do jazdy własnym autem ma 31% badanych, którzy wskazali, że nie korzystają i nie mają zamiaru korzystać z tego środka transportu. Wśród środków komunikacji zbiorowej najpopularniejsze są autobusy komunikacji miejskiej/gminnej. Łącznie 17% ankietowanych przemieszcza się nimi przynajmniej kilka razy w tygodniu. Trzecim co do częstości używania wyborem jest rower. Na poruszanie się nim kilka razy w tygodniu lub częściej wskazał co dziesiąty badany. Oznacza to, że przed nami jeszcze dużo pracy w stworzeniu atrakcyjnej alternatywy dla samochodu i zachęceniu mieszkańców MOF GW do korzystania z niej. Warto dodać, że według młodzieży szkolnej w pierwszej kolejności powinna być rozwijana komunikacja zbiorowa (autobusy, tramwaje, kolej), a w drugiej kolejności ruch rowerowy, co potwierdza, że wdrażane rozwiązania z zakresu polityki mobilności powstaną dla pokoleń. Obecnie jesteśmy na etapie budowy i oceny scenariuszy, wypracowania wizji i strategii oraz skutecznych pakietów działań wspólnie z interesariuszami. Dlatego już zapraszamy na warsztaty nad rozwiązaniami, które odbędą się 7 czerwca o godz. 13:00 w sali sesyjnej Urzędu Miasta Gorzowa Wielkopolskiego przy ul. Sikorskiego 4 (niski parter).
Fot. Bartłomiej Nowosielski
